کشت بافت گل رزبه دلیل حساسیت بالا و نیاز به کنترل دقیق شرایط محیطی، چالش‌های متعددیدارد. در این بخش، نکات کلیدیو راهکارهای عملی برای افزایش موفقیت در این روش را بررسی می‌کنیم.
۱. انتخاب گیاه مادر سالم و بدون بیماری 🌱
🔹 کیفیت
ریزنمونه (Explant)تأثیر مستقیمی‌بر رشد و سلامت گیاهچه‌های نهایی دارد.
🔹 گیاه مادر باید:
✅ فاقد بیماری‌های قارچی، ویروسی و باکتریایی باشد.
✅ دارای رشد قوی و شاداب باشد.
✅ از ارقام مقاوم و با عملکرد بالا انتخاب شود.
🔹 راهکار:
✔ برای اطمینان از سلامت گیاه مادر، می‌توان از
PCR و آزمون‌های ELISAبرای شناسایی بیماری‌های ویروسی استفاده کرد.
۲. استریل‌سازی دقیق برای جلوگیری از آلودگی 🦠🚫
🔹 یکی از
بزرگ‌ترین مشکلات در
کشت بافت رز، آلودگی محیط کشتاست که باعث از بین رفتن گیاهچه‌ها می‌شود.
🔹 منابع آلودگی شامل:
❌ باکتری‌ها و قارچ‌های موجود در ریزنمونه‌ها
❌ ابزارهای کشت آلوده
❌ آلودگی محیطی در طول کار
🔹 راهکارها:
✔
استریل‌سازی ریزنمونه‌هابا
هیپوکلریت سدیم (۱۰٪) + اتانول (۷۰٪) + آب مقطر استریل
✔
استفاده از هود لامینار کلاس IIبرای کار در شرایط استریل
✔
استریل‌سازی ابزارها و محیط کشت در اتوکلاو (۱۲۱ درجه سانتی‌گراد، ۱۵ دقیقه)
⚠ نکته:اگر آلودگی در چندین نمونه مشاهده شد، احتمالاً مشکل از گیاه مادر است و باید نمونه جدید انتخاب شود.
۳. تنظیم دقیق هورمون‌های رشد برای تکثیر و ریشه‌زایی 🌱📈
🔹 یکی از عوامل اصلی موفقیت در کشت بافت،
انتخاب و تنظیم درست هورمون‌هااست.
🔹 هورمون‌های کلیدی مورد استفاده:
✅
مرحله تکثیر (Multiplication Stage):
✔
سیتوکینین‌ها (BAP، Kinetin):افزایش شاخه‌زایی
✔
جیبرلین (GA3):تحریک رشد ساقه‌ها
✅
مرحله ریشه‌زایی (Rooting Stage):
✔
اکسین‌ها (IAA، NAA، IBA):تحریک ریشه‌زایی
✔ کاهش غلظت سیتوکینین برای جلوگیری از رشد بیش از حد شاخه‌ها
🔹 راهکار:
✔ انجام
آزمایش‌های بهینه‌سازیبرای تعیین بهترین غلظت هورمون‌ها برای هر واریته رز
⚠ نکته:اگر غلظت هورمون‌ها نامناسب باشد، ممکن است رشد غیرطبیعی مانند تشکیل کالوس بدون ریشه یا افزایش بیش از حد ساقه‌هارخ دهد.
۴. تنظیم دقیق شرایط محیطی (دما، نور، رطوبت) 🌡💡
🔹 گیاهچه‌های کشت بافتی بسیار حساس به تغییرات محیطیهستند و نیاز به کنترل دقیق دما، نور و رطوبتدارند.
✅
شرایط بهینه:
✔
دمای ایده‌آل:۲۵-۲۷ درجه سانتی‌گراد
✔
نور:۱۶ ساعت روشنایی (شدت ۲۰۰۰-۳۰۰۰ لوکس) و ۸ ساعت تاریکی
✔
رطوبت:۷۰-۸۰٪ برای جلوگیری از خشک شدن گیاهچه‌ها
🔹 راهکار:
✔ استفاده از
لامپ‌های فلورسنت سفید یا LED با طیف مناسببرای رشد بهتر
✔ کنترل
سیستم تهویه و رطوبت در اتاق رشدبرای جلوگیری از استرس گیاه
۵. استفاده از محیط کشت مناسب با ترکیبات مغذی 🧪
🔹 ترکیبات محیط کشت تأثیر مستقیمی‌بر رشد و توسعه گیاهچه‌ها دارند.
🔹 محیط کشت
MS (Murashige & Skoog)پرکاربردترین محیط برای
کشت بافت گل رزاست.
✅
ترکیبات ضروری در محیط کشت:
✔
عناصر ماکرو و میکرو (N، P، K، Mg، Ca)برای تغذیه گیاه
✔
ساکارز (۳-۴٪) به‌عنوان منبع انرژی
✔
ژل آگار (۰.۷-۰.۸٪) برای ایجاد بستر جامد
🔹 راهکار:
✔ افزودن
زغال فعال(۰.۵٪) در برخی مراحل برای حذف ترکیبات فنولی مضر
⚠ نکته:اگر محیط کشت به‌درستی تنظیم نشود، ممکن است رشد گیاهچه‌ها متوقف شود یا ریشه‌زایی ناقص انجام شود.
۶. سازگارسازی تدریجی برای جلوگیری از شوک محیطی 🌱🏡
🔹 گیاهچه‌های کشت بافتی به دلیل رشد در محیط استریل، بسیار حساس به شرایط بیرونیهستند و انتقال ناگهانی به گلخانه ممکن است باعث خشک شدن یا مرگ آن‌هاشود.
✅
روش صحیح سازگارسازی:
✔ نگهداری در
اتاق رشد با رطوبت ۸۰٪برای ۷-۱۰ روز
✔ کاهش تدریجی
رطوبت محیطبرای تقویت مقاومت گیاهچه‌ها
✔ افزایش تدریجی
نور طبیعیقبل از انتقال به گلخانه
⚠ نکته:اگر گیاهچه‌ها به‌سرعت از محیط استریل به محیط طبیعی منتقل شوند، دچار استرس شدید و سوختگی برگ‌هامی‌شوند.
۷. جلوگیری از جهش‌های ژنتیکی و تنوع سوماتیکی 🧬🚨
🔹 در برخی موارد، گیاهچه‌های کشت بافتی ممکن است دچار تغییرات ژنتیکی ناخواستهشوند که باعث تغییر در رنگ، شکل یا اندازه گل‌هامی‌شود.
✅
دلایل اصلی جهش ژنتیکی در کشت بافت:
✔ استفاده از غلظت بالای
سیتوکینیندر محیط کشت
✔ تعداد زیاد
پاساژها (Subcultures)در محیط‌های تکثیر
🔹 راهکار:
✔ محدود کردن تعداد
پاساژهای کشتبرای جلوگیری از ایجاد تغییرات ژنتیکی
✔ تست
PCR و نشانگرهای مولکولیبرای بررسی پایداری ژنتیکی گیاهچه‌ها
📌 نتیجه‌گیری 🎯
✅
انتخاب گیاه مادر سالم و بدون بیماریبرای جلوگیری از مشکلات ژنتیکی و میکروبی
✅
استریل‌سازی دقیقبرای کاهش آلودگی‌های قارچی و باکتریایی
✅
تنظیم مناسب هورمون‌های رشدبرای افزایش تکثیر و ریشه‌زایی
✅
کنترل دقیق شرایط محیطی(نور، دما، رطوبت) برای رشد بهینه
✅
سازگارسازی تدریجی گیاهچه‌هاقبل از انتقال به گلخانه
✅
جلوگیری از جهش‌های ژنتیکیبا محدود کردن تعداد پاساژها
💡 با رعایت این نکات، می‌توان گیاهچه‌های گل رز سالم، مقاوم و یکنواخترا از طریق کشت بافت تولید کرد و به تکثیر انبوه و تجاری این گیاه ارزشمنددست یافت. 🚀🌹